Als een partij de afspraken uit een contract niet nakomt, kan de andere partij de overeenkomst ontbinden.
Maar is iedere tekortkoming daarvoor genoeg? Of gelden er nadere eisen voor zo'n ontbinding?
En wat zijn nu precies de gevolgen van zo'n ontbinding, vooral als de overeenkomst deels al is uitgevoerd?
Norm: tekortkoming
Volgens de wet (art. 6:265 BW) is de norm: "Iedere tekortkoming van een partij in de nakoming van een van haar verbintenissen geeft aan de wederpartij de bevoegdheid de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden, tenzij de tekortkoming gezien haar bijzondere aard of geringe betekenis, deze ontbinding met haar gevolgen niet rechtvaardigt."
In principe is iedere tekortkoming dus genoeg om tot ontbinding te komen. De partij die wil ontbinden hoeft alleen maar te bewijzen dat de wederpartij tekort is gekomen. Dat hoeft zelfs niet te gaan om de kernverplichtingen van de overeenkomst, maar kan ook gaan om bijkomende verplichtingen.
MAAR, die wederpartij mag vervolgens feiten en omstandigheden aanvoeren, waarom in dit specifieke geval ontbinding toch niet gerechtvaardigd is. Daarbij worden alle (aangevoerde) omstandigheden van het geval meegewogen, en niet alleen "de bijzondere aard of geringe betekenis" van de ontbinding. Van belang is dus ook: het soort contract, de duur ervan, de afhankelijkheid van partijen tegenover elkaar, de vraag of sprake is van bewuste niet-nakoming, of er minder zware alternatieven voor ontbinding bestaan etc.
Door deze combinatie van hoofdregel en uitzondering ontstaat in feite een systeem waarin alleen een tekortkoming van voldoende gewicht recht geeft op ontbinding van de overeenkomst, zoals de Hoge Raad dat formuleert.
Ingebrekestelling en verzuim
Ontbinding is pas mogelijk wanneer de schuldenaar in verzuim is. De gedachte hierachter is dat de schuldenaar eerst in de gelegenheid moet worden gesteld om alsnog na te komen, of een onjuiste nakoming te repareren, voordat het zware middel van ontbinding kan worden ingeroepen.
Daarom moet in het algemeen eerst een aanmaning (ingebrekestelling) worden verstuurd met een redelijke termijn voor nakoming. Dit wordt nog wel eens vergeten en dan is de ontbinding niet rechtsgeldig. Omdat (bewijs van) de ingebrekestelling essentieel is voor de rechtsgeldigheid van de ontbinding, is het verstandig deze aangetekend te versturen of te laten betekenen door de deurwaarder.
Als een vaste termijn of datum is opgenomen voor de prestatie van een partij, dan is ingebrekestelling niet nodig. De schuldenaar is dan automatisch in verzuim wanneer de termijn is verstreken.
Ingebrekestelling is ook niet nodig als de schuldenaar zelf al aangeeft dat hij niet correct gaat nakomen.
Verder geldt dat niet vereist is dat de schuldenaar eerst in verzuim is, wanneer nakoming (blijvend of tijdelijk) onmogelijk is. Dan heeft aanmanen immers geen zin en mag meteen worden ontbonden.
Uitsluiten van ontbinding
Het is mogelijk dat partijen overeenkomen dat hun overeenkomst niet kan worden ontbonden. Dat kunnen partijen afspreken in hun contract, maar ook in algemene voorwaarden. Het is goed om daarop alert te zijn.
Het uitsluiten van ontbinding kan heel verstandig zijn, vooral bij transacties die achteraf niet meer goed ongedaan gemaakt kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan de verkoop van een bedrijf, waarin de nieuwe eigenaar personeel aanneemt, klanten verliest etc. Of aan de koop van een woning die meteen flink wordt verbouwd.
Ontbinden kan ook zonder rechter
Ontbinding hoeft niet via de rechter. Als aan de voorwaarden is voldaan (zie hiervoor) dan kan een overeenkomst worden ontbonden door een eenvoudige brief aan de wederpartij.
Omdat van belang is om te kunnen bewijzen dat de ontbinding de wederpartij ook echt heeft bereikt, is het verstandig om zo'n brief te versturen via aangetekende post of te laten betekenen door de deurwaarder.
Dat men een overeenkomst kan ontbinden zonder rechter lijkt ideaal. Maar ontbinden zonder rechter leidt ook tot veel onzekerheid en risico. Want als de wederpartij de ontbinding aanvecht, kan het maanden (of zelfs jaren) duren totdat partijen zekerheid hebben of de rechter de ontbinding in stand laat. En als de rechter de ontbinding vernietigt, zijn partijen achteraf dus toch aan het contract gebonden gebleven. Dan draait de discussie om en is de ontbindende partij degene die tekort is gekomen omdat hij al maanden of jaren niet nakomt zonder dat de overeenkomst (rechtsgeldig) is geëindigd.
Dat kan een reden zijn om toch in een gerechtelijke procedure ontbinding te vragen (eventueel in kort geding). Maar ook dat is niet zonder risico, omdat in hoger beroep altijd anders kan worden geoordeeld.
Gevolgen van ontbinding
Door een ontbinding van de overeenkomst eindigt de overeenkomst met onmiddellijke ingang. De ontbinding heeft geen terugwerkende kracht.
Als een deel van de overeenkomst al is uitgevoerd, moeten partijen die uitvoering ongedaan maken (dan ontstaan zogenaamde 'ongedaanmakingsverbintenissen'). En als ongedaanmaking niet meer mogelijk is, vertaalt zich deze ongedaanmakingsverplichting in een vergoeding in geld.
Het is ook mogelijk om een overeenkomst gedeeltelijk te ontbinden. Dan worden de verplichtingen over en weer naar evenredigheid verminderd en blijft de overeenkomst verder in stand.
Alternatieven voor ontbinding
Ontbinding is een vergaande maatregel omdat de hele transactie wordt teruggedraaid en omdat allerlei (vaak ingewikkelde) ongedaanmakingsverbintenissen ontstaan. Vaak zijn alternatieven veel aantrekkelijker:
nakoming vorderen (eventueel in kort geding);
aanvullende schadevergoeding vorderen, naast uitvoering van het contract;
opschorten van de eigen tegenprestatie zo lang niet correct wordt nagekomen.
Tot slot
Deze informatie is bedoeld om een eerste beeld te geven van de mogelijkheden en valkuilen bij ontbinding. Mocht u hierover vragen hebben of advies wensen dan sta ik graag voor u klaar.
Bilthoven, 20 september 2019
Annette van Vught
Advocaat en mediator
Deze blog maakt onderdeel uit van de website van Van Vught Ondernemingsrecht Advocatuur en Mediation.
Comments